MAPA
Kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika
Data budowy kościoła: 1682-1712Zobacz zabytki
Mord na biskupie
Kościół w Sokolnikach wyróżnia się przepięknie malowanym wnętrzem. Polichromie wykonane zostały w 1787 roku przez Ignacego Ocaszalskiego. Fragment malowidła przedstawia „Męczeństwo św. Stanisława”, patrona parafii. Św. Stanisław, którego imię oznacza „stań się sławny”, urodził się w 1030 roku we wsi Szczepanowo. Z relacji kronikarza Wincentego Kadłubka dowiadujemy się, że biskup popadł w konflikt z królem Bolesławem Śmiałym: krytykował jego postawę wobec poddanych, upominał go i wzywał do opamiętania. Skazany został przez to na śmierć męczeńską poprzez obcięcie członków. Według kronikarza porywczy władca osobiście zgładził niepokornego duchownego i mieczem posiekał jego ciało na drobne kawałki.
Potykał się za sprawiedliwość,
Przed gniewem króla nie ustąpił.Ponieważ stale wypominał
On okrucieństwo tyranowi,
Koronę zdobył męczennika,
Padł posiekany na kawałki.Niebiosa nowy cud zdziałały,
Bo mocą swą Niebieski Lekarz
Poćwiartowane jego ciało
Przedziwnie znowu w jedno złączył.
fragment XIII-wiecznej pieśni Gaude Mater Polonia Wincenty z Kielczy (1200-1262)
W miarę rozwoju kultu świętego Stanisława zaczęto uznawać biskupa za głównego patrona Polski. Szczególne znaczenie miał przekaz o cudownym zrośnięciu się jego ciała. Uważano to za symbol trwałości państwa, które zjednoczyło się po rozbiciu dzielnicowym. Prawdopodobnie z okazji kanonizacji świętego Wincenty z Kielczy napisał hymn Gaude Mater Polonia prole fecunda nobili (Raduj się, Matko Polsko w sławne potomstwo płodna) – pieśń przypomina zasługi biskupa, jego męczeństwo oraz cuda, które dokonały się po jego śmierci.
Jak ołtarz budowano
Najważniejszymi elementami wyposażenia kościoła są ołtarz główny i znajdujące się w nim tabernakulum. Ze względu na łatwość obróbki oraz koszty i dostępność materiału wykonane zostały one z drewna. Proces powstawania ołtarza można podzielić na etapy. Najważniejsze było pozyskanie materiału: drewno powinno być odpowiednio sezonowane. Kolejny krok to usuwanie sęków i eliminowanie wszelkich nierówności. Następnie na wygładzoną powierzchnię nanoszono zaprawę klejowo-kredową, na niej naklejano ozdobne elementy oraz całość polichromowano, czyli malowano.
Bramki po prawej i lewej stronie ołtarza umożliwiają jego obejście (to rozwiązanie wzorowane na kościołach murowanych, które posiadały ambit).
Nad bramkami umieszczono wizerunki Mojżesza i Aarona oplecione wieńcami z liści laurowych.
Centralnym wizerunkiem jest obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, w którego dolnej części umieszczono przedstawienie morderstwa św. Stanisława Biskupa. Kompozycja sceny została skopiowana z polichromii ściennej, nieznacznie zmieniona i wzbogacona o świadków owej sceny – stojących mężczyzn w stroju sarmackim oraz rozczłonkowane ciało świętego umieszczone nad grupą postaci.
Mensa – płyta ołtarzowa, często w kształcie skrzyni lub sarkofagu, pokryta trzema obrusami lnianymi, przypominającymi białe prześcieradła, którymi owinięte było ciało Chrystusa w grobie.
Tabernakulum – nawiązanie do namiotu, w którym Izraelici przechowywali Arkę Przymierza (z łaciny tabernaculum – ‘namiot’), na zewnątrz bogato zdobiona szafka, służąca do przechowywania konsekrowanych Hostii – centralny punkt kościoła.
Retabulum – rodzaj nastawy umieszczanej na ołtarzu. Były to zazwyczaj dzieła malarskie, rzeźbiarskie bądź złotnicze lub też ujęte w dekorowane ramy elementy naśladujące detale architektoniczne.
Predella – prostokątny element ołtarza, podstawa nastawy stojąca na mensie.
Na pamiątkę
Za ołtarzem głównym umieszczona została wyjątkowa, nieobecna nigdzie indziej łacińska inskrypcja dotycząca odnowienia kościoła w 1772 roku przez ks. Andrzeja Kosmacińskiego.
„Ten kościół został dzięki staraniu pobożnych osób ufundowany w 1682 roku, a gdy uległ z upływem czasu zniszczeniu, w 1772 roku odnowił go przewielebny Andrzej Kosmaciński, doktor filozofii na Uniwersytecie Krakowskim, proboszcz sokolnicki i dziekan gnieźnieński przy kościele św. św. Apostołów Piotra i Pawła. Ponadto ostatnio ufundował wieżę, dwie kaplice, zakrystię i dwie wnęki murowane. Wprowadził też wiele szat dzięki pomocy wiernych. Następnie w 1787 roku swoją umiłowaną świątynię sokolnicką całą przyozdobił pięknymi malowidłami. Niech za ten trud Bóg okaże mu swoje miłosierdzie dzięki modlitwom parafian i ludu sąsiedniego. Ponownie w 1886 roku ten kościół został dzięki pomocy wszystkich parafian odnowiony i pięknie pomalowany za staraniem przewielebnego Pawła Iwickiego oraz patrona kościoła szlachetnego pana Franciszka Kruszyńskiego, właściciela dóbr Sokolniki. Malowali go wówczas Bernard Gąsienicki i Bolesław Zwolski z Gniezna”.
Fundatorzy kościoła
Na ścianie tęczowej od strony prezbiterium umieszczone zostały wizerunki fundatorów kościoła. Jednym z nich był proboszcz Adam Gradowicz, rektor uczelni św. Marii Magdaleny przy kościele cysterskim w Wągrowcu, jedna z najbarwniejszych postaci XVII-wiecznego świata. Był filantropem, a przede wszystkim bibliofilem. Stworzył wartościowy księgozbiór, który zawierał dzieła teologiczne, filozoficzne, historyczne i poetyckie. Do naszych czasów ocalało 18 bezcennych starodruków z ekslibrisami Gradowicza, w tym jedne z najstarszych wydań m.in. Arystotelesa (edycja z 1545 roku) czy Erazma z Rotterdamu (edycja z 1549 roku).
Wraz z ks. Adamem Gradowiczem współfundatorem kościoła w Sokolnikach był Wawrzyniec Kłosowski. Jego wizerunek również umieszczony został w medalionie na ścianie tęczowej.
